همان طور که جسم انسان نیاز به غذا دارد، نفس انسان هم نیازمند تغذیه و شارژ شدن است. نکته ای که در این رابطه باید توجه شود این است که این تغذیه و شارژ کردن نفس باید استمرار داشته باشد و مرتبا انسان با آیات و روایات، تفکر و تعقل، هم نشینی با علما و داشتن استاد اخلاق درست نفس خود را در جهت صحیح تغذیه کند.

در مسیر تغذیه نفس این نکته را فراموش نکنیم که فضای زندگی باید محیط مناسب و پاک باشد؛ چرا که راحت‌ ترین راه گناه نکردن، در محیط و فضای آلوده وارد نشدن در آب گناه مسموم کننده است. واقع شدن در فضای آلوده به گناه، مثل واقع شدن در محیطی آغشته به بیماری واگیر است و آثار مخرب آن اجتناب ناپذیر است.

لذا برای گناه نکردن دوری از گناه از ضروریات بسیار مهم بشمار می‌ آید. مثلاً اگر در اتاقی، چند نفر در حال غیبت کردن هستند. تا زمانی که وارد آن اطاق نشده ایم از غیبت و آثار مخرب آن در امان هستیم. اما به محض ورود به آن مکان چه غیبت بکنیم چه بشنویم در هر صورت آلوده به گناه شده‌ایم.

خواندن کتب مختلف و شنیدن سخنرانی های بزرگان در زمینه آثار و شناخت گناهان می توانند بسیار کارساز باشند.

به آن نزدیک هم نشو
نکته دیگر در مسیر تقویت اراده که قرآن کریم هم به آن توجه کرده است، نه تنها گناه نکردن، بلکه به گناه نیز نزدیک نشویم؛ لا تقربوا الّزنا … قرآن کریم نمی فرماید که این گناه را انجام ندهید، بلکه می فرماید به این گناه نزدیک نشوید … باید نسبت به گناهان و محرمات الهی حریم نگه داشت .. اگر می دانیم در فلان محیط اگر برویم احتمال آن گناه است، به آن محیط و شرایط و موقعیت نباید نزدیک شویم …

شرایط را تغییر بده
باید شرایط گناه را تغییر داد ؛ در روایتی زیبا داریم که پیامبر اکرم صلی الله و علیه وآله به معرفی نشانه های توبه می پردازند.

در یکی از این نشانه ها می فرمایند: وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یُغَیِّرْ رُفَقَاءَهُ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ: كسی كه توبه می ‌كند ولی رفقای نااهل خود را عوض نمی ‌كند توبه واقعی نكرده است «وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یُغَیِّرْ مَجْلِسَهُ وَ طَعَامَهُ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ» یعنی كسی كه توبه كند ولی مجالس گناه خود را عوض نكند توبه واقعی نكرده است. در اینکه کسی می گوید من توبه کرد و می خواهم گناه را نکنم ولی دوستان، رفقا، شغل گناه آلود و کلا اسبابی که منجر به انجام گناه می شود را ترک نکند فایده ای ندارد و در حقیقت توبه اش بی اثر است …

این مورد، فاکتور اصلی و بسیار مهم است
در مسیر دور شدن از گناهان، دوری از دوستان و آشنایان و معاشرانی که اهل معصیت و گناه هستند، فاکتور بسیار بسیار مهمی است. در آموزه ‌های دینی انسان به آئین و مرام همنشین خود خوانده شده است. شخصیت و موقعیت هر کس را از طریق همنشینانش می ‌توان محک زد. بنابر این برای پرهیز از گناه و لغزش نباید با کسانی که گناه می ‌پراکنند، معاشرت نمود بنا به گفته امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) «طبع آدمی خوبی ‌ها و بدی ‌ها اخلاقی و رفتاری دیگران را از آن خود می ‌کند. پس با خوبان معاشرت کنید تا از خوبان و پاکان به شمار آیید.»

از ادعیه کمک بگیر
برخی از ادعیه ها مثل دعای کمیل یا بعضی اذکار در این مسیر بسیار راهگشا هستند؛ بعد از طلوع فجر ذکر یا فتّاح 70 مرتبه توصیه شده است؛ آثار بسیار زیادی برای این ذکر گفته شده اعم از رفع گرفتاری، بدبختی و مصیبت ها ، شرح صدر و قدرتمند شدن نفس در برابر گناه است.

پی نوشت:

بیانات استاد محمدی در رابطه با توبه

استاد بحث خود را اینگونه شروع کردند که در قرآن بیش از 70 بار به امر پژوهش توصیه شده(تعقل، تدبر، تفکر بیانگر این موضوع است.)

فراخوانهای قرآن ” افلایتدبرن…اولم یتفکروا…افلاینظرون…اولم یروا…” همه و همه دعوت به پژوهش است.

“منظور از “فانظروا ولم یروا…”نگاه با چشم سرنیست.حیوانات هم این نگاه ظاهر را دارند؛ بنابراین منظور از این نگاه  تامل و تحقیق است. ایشان تفکر حاصل از تامل و تحقیق را دارای دو مقدمه و سه مرحله بیان کردند.

1- برخورد با مشکل

2- تشخیص نوع مشکل.

مراحل تفکر

1- حرکت از مجهولات به معلومات 2-حرکت درمعلومات 3 -حرکت از معلوم به مجهول

مرحله دوم (حرکت درمعلومات)منظور اینکه معلومات را بالا و پایین کنیم.این مرحله از همه مراحل سخت تر است و اسم آن پژوهش است. اینکه می بینیم انگیزه پژوهش نداریم، پژوهش را سخت می پنداریم به خاطر این است که یا مشکل را نمی بینیم یا به مشکلاتی که اطرافمان هست، اهمیت نمی دهیم.

ایشان اشاره به سخن رهبر معظم انقلاب داشتند؛ که می فرمایند: ” کار علمی و فکری و کار پژوهش هم یک بخش از معنویات است.” در امر پژوهش کفر نهایت تلاش خود را می کند کفرخود را ثابت کند ولی ما که مسلمان هستیم به وعده هایی که خداوند داده، توجهی نمی کنیم چون خود باوری را قبول نداریم،در راه خود ثابت قدم نیستیم.

انتظار می رود که ان شاءالله با برگزاری این نشست، ایجاد انگیزه پژوهش در طلاب قوی تر شود با شناختن مراحل و مقدمات تفکر نسبت به مسائل پیرامون خود بی تفاوت نباشند و موانع پژوهش را بشناساند: (1-فقدان نظام صحیح2-فقدان ضوابط منسجم3-فقدان انگیزه تحقیق) مواظب اتلاف وقت باشند.

همانطور که شهید اول نویسنده کتاب لمعه در زندان آن را به رشته تحریر درآوردند.ماهم می توانیم در کنار زندگی روزمره خود کار پژوهشی و مطالعاتی داشته باشیم؛ نه اینکه توقع داشته باشیم هیچ کاری نداشته باشیم هیچ مسولیتی نداشته باشیم آن وقت مطالعه کنیم چنین چیزی محال است و این وقت پیدا نخواهد شد.

به طورحتم می توان در کنار کارهای روز مره خود و مشغله های زندگی کار پژوهشی هم انجام داد؛ چرا که خداوند ظالم نیست پس چیزی را بر ما تکلیف می کند که در توانمان باشد. از طلاب انتظار می رود که تنها به اندوختن اطلاعات کفایت نکنند. زمانی اطلاعات مفید است که بتوان با آنها مجهولات را به معلومات تبدیل کرد در این راه تنها کمبودها را نبینیم به آنچه که داریم هم فکر کنیم.

بایسته های پژوهش

اولین قدم در بایسته های پژوهش  داشتن انگیزه الهی است (که لازمه آن خود باوری، اعتماد به نفس است)

دومین قدم کسب اطلاعات است که لازمه آن :

الف) خوب درس خواندن، مباحثه داشتن، مطالعه منابع دروس و خوب گوش دادن به توصیه بزرگان است.

ب) داشتن مطالعه جانبی ( ازطریق سیر مطالعاتی ).

لازمه کسب اطلاعات در گام دوم این است که طلبه ارزش وقت را خوب  دانسته، با برنامه ریزی اوقات خود را تنظیم کند.با داشتن کتاب همراه خود، داشتن برخی نرم افزارها درگوشی همراه خود و فیش نویسی می توان استفاده بهینه از وقت های هرچند کوچک داشت.

سومین قدم تفکراست.(تحقیقات نباید به صورت جمع آوری صرف باشد.باید بر روی آن کار انجام داد،تفکر کرد،تفکر خلاق) در امر پژوهش نگویید این عالم این مطلب را ثابت کرد دیگر چه ضرورتی دارد که من به آن بپردازم؟ تفکر خلاق می گوید مجهول خود را باکمک معلومات خود معلوم کن.

چهارمین قدم دربایسته های پژوهش تتبع آراء واندیشه هاست.(دیدن سخن علماء و آرائ آنان و اندیشه کردن در نظرات آنها).

پنجمین قدم: اثبات نظریه است که  در این قدم باید به آفات علم بی توجه نباشیم.

آخرین قدم در بایسته های پژوهش تبدیل علم به حکمت است که رسیدن به این مرحله با ابزار تقوا امکان پذیر می باشد.

از بحث ارائه شده انتظار می رود که طلبه بارعایت مراحل شش گانه در امر تحقیق و پژوهش کمال همت را بنماید و عزم خود را جزم کند تا از توفیقی که نصیبش شده نهایت استفاده را بنماید.همانطور که می دانیم آیات قرآن 70بطن دارد که با تفکر در آیات می توانیم به آن دست پیدا کنیم.

داشتن تفکر تحقیقی به ما کمک می کند مباحث آموخته شده را کنار یکدیگر بچینیم با فکر خلاق خود از آنها مطالب جدید استخراج کنیم که این نیاز به خلاقیت دارد و خلاقیت نیاز به تمرین انتظار می رود که طلبه توجیه شده باشد که دروس خود را با جدیت بیشتری بخواند، بفهمد و از آنها در راستای رفع مجهولات خود بر آید.

در حوزه علمیه نرجس خاتون (سلام الله علیها) نشست هایی با حضور سرکار خانم داوودی و سرکارخانم طائبی با این موضوع برگزار گردید که ما حصل آن را در چند صفحه pdf جمع آوری کرده و در اختیار طلاب پژوهشگر می گذاریم.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) در خانۀ خدا به دنیا آمد، در حالیکه خدا مادر حضرت عیسی(علیه السلام) را هنگام زایمان دستور دارد از مسجد خارج شود و حتی رسول خدا(ص) با آنهمه قرب و منزلت در کعبه به دنیا نیامدند. با این حساب از همان ابتدا حسادت‌ها به امیرالؤمنین(علیه السلام) و مظلومیت‌های حضرت شروع شد.

1-آیا نمی‌شد خدا حسادت‌ها نسبت به حضرت امیر(علیه السلام) را تحریک نمی‌کرد؟
2-خدا چطوری امتحان بگیره و سره از ناسره را مشخص کنه؟ خب از اول داره زمینه‌های این امتحان را فراهم می‌کنه.
3- اهل مکه خیلی روشون زیاد بود، و با این کار خدا رویشان را کم کرد.
4- اگه تواضع داشته باشی اون دنیا دور علی(علیه السلام) می‌گردی و اگر متکبر باشی ازش بدت میاد.
5- امیر المومنین حکم مصاحبه‌کننده و پذیرش‌کننده را دارد؛ پیامبر دعوت‌کننده عمومی است و علی پذیرش‌کننده؛ من منذرم و علی هادی.

1-ما باید از ماه رمضان و عبادت در آن لذت ببریم

2- بسیاری از سوءتفاهم‌ها به خاطر عدم نشاط در بندگی ماست.

3- اگر به هر دلیلی خودمان را به دین‌داری متقاعد کنیم ولی از آن لذت نبریم؛ دین‌داری توأم با غرور و تکبر خواهیم داشت.

4-باید توقعمون از دین را تغییر دهیم…

5- اگر از شما پرسیدند لذت حلال و حرام کدام است؟ بگویید هر لذتی که خیلی عمیق باشد حلال است و هر لذتی که سطحی باشد و خیلی کیف ندهد حرام است. البته همۀ آن‌ها حرام نیست.

6-کدام شادی حرام است؟ شادی که بعدازآن غم با خودت می‌آورد.

7- ما مذهبی‌ها حداقل ده برابر آدم‌های معمولی که اهل معنویت نیستند، باید انرژی داشته باشیم برای دیدن و فهمیدن و درس خواندن.

8- چه کسانی به گنه‌کاران حسادت می کنند؟ کسانی که از دینداری خودشون لذت نمی برند!

9- ریا یعنی این که از حاشیۀ عبادت لذت ببری، نه از متن.

نیاز ما به نشاط و سرزندگی برای داشتن یک زندگی خوب، خیلی بیش از مقداری است که مردم معمولا به آن قانعند. مردم فقط وقتی خیلی از نشاط فاصله می‌گیرند و افسرده می‌شوند، گله می‌کنند.

 خیلی از انگیزه‌ها و قدرت‌ها برای انجام کارها را «نشاط» به آدم می‌دهد. نشاط است که حافظه و خلاقیت انسان را تقویت می‌کند و خستگی او را کاهش می‌دهد و می‌تواند رنج‌ها را برایش قابل تحمل کند. نشاط و شادی، در روح انسان گشایش و سعه ایجاد می‌کند و وقتی روح انسان گشاده شد، همۀ خوبی‌ها را خواهد داشت.

 ما دنبال لذت و نشاط سطحی و موقتی که با رقص و پایکوبی تأمین می‌شود و افسردگی به دنبالش می‌آید نیستیم، ما دنبال سرور و لذتی هستیم که به ما قدرت و نشاط دائم بدهد. نشاط و شادی واقعی، آن حالتِ روحی مثبتی است که به انسان انرژی و قدرت بدهد و انسان را به اوج تعادل برساند و قدرت انسان برای انجام کارهای سخت و دقیق را زیاد کند. نشاط و قدرت واقعی یعنی انسان بتواند برای انجام کارهایش، همۀ استعدادهایش را به‌کار بگیرد. دین می‌خواهد آدم را به جایی برساند که بتواند از ماست کره بگیرد، یعنی از ساده‌ترین رفتارهایش بالاترین نور و انرژی را کسب کند؛ حتی کار ساده‌ای مثل جارو کردن خانه. قناعت هم یعنی همین که بتوانی از هر چیزی و هر نعمتی-هرچند کم- بیشترین بهره را ببری و نیازت را برطرف کنی.

 امیرالمؤمنین(علیه السلام) می‌فرماید: مؤمن دائماً نشاط دارد؛ متأسفانه ما خیلی از لحظات زندگی‌مان را با انگیزۀ پایین و بدون لذت و نشاط سپری می‌کنیم! یکی از گناهانی که باید خیلی به‌خاطرش استغفار کنیم، همین لحظات است! بگو: «خدایا! استغفار می‌کنم از همۀ لحظاتی که ناشاد و بی‌نشاط و دَمغ بودم، از همۀ لحظه‌هایی که از حضور تو بهره نبردم و به شعف نیامدم…» نگویید اینها که گناه نیست! اینها گناهان_روحی است که باعث خیلی از گناهان_عملی ما می‌شود!

 هر کسی در این دنیا از لذایذ حقیقی عالم، بیشتر لذت ببرد، آن دنیا هم بیشتر به او می‌دهند؛ این اخلاق کریم است که هرچه از سفره‌اش بیشتر لذت ببری، خوشحال‌تر می‌شود و بیشتر می‌دهد. باید انتظارمان را از لذت و نشاط در زندگی بالا ببریم و به کم قانع نشویم..

پی نوشت:

استاد پناهیان رمضان 1396شب دوم

پژوهشگر:سمیه نجیبی

استاد راهنما:سرکار خانم ملکوتی خواه

مدرسه علمیه نرجس خاتون(سلام الله علیها)شهرستان اصفهان

تحقیق پایانی سطح دو (کارشناسی)

بهار 1394

چکیده

یکی از رذائلی که هر انسانی ممکن است به آن دچار شود کینه است کینه حالتی نفسانی است، که موجب تنفر و بیزاری شخص از چیزی و یا کسی می شود و شخص گرایش و میلی به آن نمی یابد و از آن پرهیز و دوری می کند.

از نظر اسلام کینه یکی از رذائل اخلاقی است که موجب آسیب فردی و اجتماعی انسان می شود و همچنین او را از مراحل رشد بازداشته و مانع رسیدنش به کمال و قرب الهی می شود. لذا در کلام وحی و فرامین معصومین (علیهم السلام) به صراحت انسان را از ارتکاب به این گناه نهی فرموده و آسیب های آن را گوشزد می کند

از جمله عوامل به وجود آمدن کینه بر دو قسم بینشی و رفتاری است که جهل و عدم آگاهی، ضعف ایمان، بدگمانی و سوء ظن، توقع بيش از حد، خشم و غضب، طمع، تحقیر و استهزاء، مراء و جدال، کلام ناشایست را می توان از موارد آن ذکر کرد.

همچنین از جمله آسیب های فردی و اجتماعی کینه، تاریک شدن قلب و آمادگی ارتکاب گناهان دیگر، کم رنگ شدن تعقل، اضطراب و نگرانی، مانعی بر سر راه تکامل آدمی، از دست دادن دوستان، فتنه و آشوب در جامعه، عدم رعایت عدالت در اجتماع، قهر و دوری از اطرافیان را برشمرد.

بنابراین درمان اين بيماري اخلاقي و عقده رواني در دو مرحله امكان پذير است. مرحله شناختي يا درمان بصیرتی و مرحله عملي یا به عبارتي رفتار درماني که از جمله یافته های این نوشتار است که به روش کتابخانه ای جمع آوری شده است.

کلید واژه ها: کینه، بغض، حقد، غل.

دسترسی به فایل   pdf   در پیوست زیر: