حضرت سجاد (علیه‌السلام) در دعای مکارم‌الاخلاق بعد از آن‌که از حضرت حق برای اجداد بزرگوار و آباء و اولادش طلب رحمت می‌کند، می‌فرماید:

«و نبهنی لذکرک فی اوقات الغفله؛ پروردگارا مرا در حال غفلت و فراموشی و پیروی از نفس، به یاد و توجه به خودت آگاه ساز.وقتی انسان از خدا و ولایت فاصله گرفت، غافل است»

 حضرت درواقع به پیروان و محبین هشدار می‌‌دهد که همیشه در خواب غفلت نباشید. به یاد خدا باشید. به یاد سفر طولانی آخرت باشید. دنیا و اشتغالات و عناوین، شما را از عالم برزخ و قیامت غافل نکند. متذکر باشید که همیشه اینجا نمی‌مانید. همیشه این منصب و ریاست و مال را ندارید. روزی این‌ها را از شما خواهند گرفت. پس حالا که اختیار و قدرت دارید، به یاد خدا و روز حساب و کتاب باشید.

یکی از معانی غفلت این است که انسان به واسطه کثرت اشتغالات دنیوی و صفات رذیله نفسانی، از خدا و اوامر و نواهی‌اش، غافل و فقط به فکر خود و عینیت و شخصیت و عزت و آبرویش است. وقتی انسان از خدا و ولایت فاصله گرفت، غافل است.

غفلت باعث پیروی از هوای نفس می‌شود. انسان که غافل شد، دنبال نفس و صفات رذیله می‌دود، اما امام سجاد (علیه‌السلام)هشدار می‌دهد که انسان باید همیشه از خدا بخواهد در خواب غفلت نباشد. همیشه در فکر حیات ۴ روزه دنیا نباشد و حداقل بخشی از روزش را هم به فکر آخرت باشد. ائمه (علیهم‌السلام) همیشه به مبدأ وصل هستند و لحظه‌ای غافل نیستن. غفلت مال ما انسان‌های عادی‌ است .

اعمالی که از روی غفلت انجام می‌گیرد، اثر عمل را از بین می‌برد، اما اثر ذاتی را از بین نمی‌برد.

این عالم شاهد زیاد دارد حضرت امیر (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «دوام الغفله تعمی البصیره؛ غفلت که زیاد شود، چشم قلبت را کور می‌کند.»(۱)

وقتی در همه کارها غافل باشیم و هر کاری دل‌مان خواست، کردیم، چشم دل‌مان کور می‌شود

با نفس باید محاسبه دقیق کرد

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام )نیز می‌فرماید: «جاهد نفسک و حاسبها؛ حساب خودت را بکن. با نفس اماره خبیث جهاد کن.»(۴) نفس اماره خبیث است و با شیطان دست به یکی می‌کند که ما را منحرف کند. باید حسابش را رسید. انسان باید همواره از خودش بپرسد برای خدا، برای دنیا و برای مردم چه کرده‌ام؟ چه خدمتی به خلق کرده‌ام؟

دوری از صفات رذیله؛ عامل رفع غفلت

انسان تا زمانی که خودش را از صفات رذیله نجات ندهد، موفق به رفع غفلت نمی‌شود. مادامی که صفات رذیله در انسان وجود دارد، موفق نمی‌شود غفلت را از بین ببرد، ولو یکی باشد.

پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «در هر خانه‌ای که سگ باشد، ملائکه رحمت نازل نمی‌شوند. حضرت می‌خواهند بفرمایند سگ چون نجس است، مانع نزول رحمت حق می‌شود. صفات رذیله هم همین‌گونه‌اند. در وجود هر شخصی که باشند، مانع نزول رحمت الهی به سوی آن فرد می‌شود.»

از طرف باری تعالی به نبی اکرم (صلی ‌الله علیه و آله )خطاب شد:

اگر کسی به اندازه ملائکه آسمان و ملائکه‌ موکل زمین، نماز بخواند و روزه بگیرد، در حالی که حب دنیا دارد، به قدر سر سوزنی این اعمال از او پذیرفته نمی‌شود.

این‌ها به معنی ترک دنیا نیست. خدا می‌خواهد بگوید دنیا را داشته باش، اما علاقه به آن نداشته باش. برای به دست آوردن دنیا دینت را نفروش. دینت مقدم بر هر چیزی باشد. دنیا را داشته باش؛ چون عزت و آبرویت است، اما به‌خاطر دنیا دین‌فروشی نکن. برای خاطر دنیا گناه نکن. با خدا جنگ نکن.

حضرت موسی (علی نبینا و آله و علیه‌السلام) داشت از مسیری عبور کرد. دید یک نفر سجده کرده و دارد گریه می‌کند و ناله می‌زند و حاجتی را از خدا می‌خواهد. ایستاد و مقداری نگاهش کرد. دید خیلی منقلب است و اشک می‌ریزد. گفت خدایا اگر حاجت این بنده دست من بود، به او می‌دادم. حضرت حق فرمود:

او مرا می‌خواند و گریه هم می‌کند، اما علاقه شدیدی به بزهایش دارد. علاقه‌اش آنجاست نه پیش من.

————————————————————
پی نوشت ها:
[۱] غررالحکم، ص ۲۶۶
[۲] سوره اعراف، آیه ۱۷۹
[۳] مصباح الشریعه، ص ۸۶
[۴] غررالحکم، ص ۳۷۱
[۵] همان